Dá gusto pasear por distintas cidades da man e da palabra de escritores que se sentiron felices nas rúas, edificios, barrios ou cafés, ademais de estar en contacto coas súas xentes.
Son moitos os intelectuais que achegaron as súas sensacións por medio da palabra escrita aos lectores e lectoras do que certas urbes significaron para eles ou elas nun intre determinado.
![]() |
| Federico García Lorca en Nova York. |
Por iso, hoxe camiño á beira de Federico García Lorca pola cidade de Nova York. Ese Lorca de quen penso que é un poeta enormemente sensible á dor allea, un pranto que mollou cos seus versos, verdadeiro bálsamo da xustiza, moitos sufrimentos padecidos polas vítimas da crueldade humana.
Visito con el a capital dos EE UU e percibo o seu sentimento de aflición diante da realidade que se presenta perante os seus ollos. Un poeta en Nova York que, coma el afirma, máis ben “Nova York nun poeta”. Asisto a unha lectura dos seus versos e sinto arrepíos cando di aos asistentes que “os dous elementos que un viaxeiro capta na gran cidade son: arquitectura extrahumana e o ritmo furioso. Xeometría e angustia. A primeira vista o ritmo pode semellar ledicia, pero cando se observa o mecanismo da vida social e a escravitude dolorosa do home e máquina xuntos, compréndese aquela tráxica angustia baleira que fai perdoable por evasión ata o crime e a bandidaxe”.
E, sendo Lorca bolseiro na Columbia University, nacen estes poemas que, segundo conta o poeta granadino, “ son unha posta en contacto do seu mundo poético co mundo poético de NY”.
Deixo que recite estes versos mentres se vai afastando sen nin sequera mirarme:
Odian la sombra del pájaro
![]()
sobre el pleamar de la blanca mejillay el conflicto de luz y viento
en el salón de la nieve fría.
Odian la flecha sin cuerpo,
el pañuelo exacto de la despedida,
la aguja que mantiene presión y rosa
en el gramíneo rubor de la sonrisa.
Aman el azul desierto,
las vacilantes expresiones bovinas,
la mentirosa luna de los polos,
la danza curva del agua en la orilla.
Con la ciencia del tronco…
E vaise apagando a súa voz mentres esvaece a súa figura entre unha néboa mesta.
Lembro algúns versos da súa famosa “Oda al Rey de Harlem” mentres camiño cara a este barrio negro:
¡Ay, Harlem! ¡Ay Harlem! ¡Ay Harlem!
¡No hay angustia comparable a tus ojos oprimidos,
a tu sangre estremecida dentro del eclipse oscuro,
a tu violencia granate sordomuda en la penumbra,
a tu gran rey prisionero con un traje de conserje!...
Case sen me decatar, véxome envolto nun ambiente abafante que me inquieta. Penso en Federico, na afouteza do seu discurso, na denuncia indubidable do inxusto, na poesía memorable.
Coido estar só e, nese momento, alguén me pon a man no ombro. Sinto calafríos. Viro a cabeza e, coma unha aparición milagreira, descubro un rostro amigo. Un irmán. Alguén a quen quero e admiro. A faciana franca e amable de Francisco X. Fernández Naval aloumíñame cunha expresión tranquilizadora.
Semella un soño a súa aparición.
![]() |
| Francisco X. Fernández Naval (Foto de Maribel Longueira) |
E comeza a dicir en voz alta:
HARLEM
Cidade arriba. Updown. Parada 43. Ollos sonámbulos no 110.
Algo mudou. Soben ao bus as Rosas de Nova York,
con caxatos, andadores, cargadas coas bolsas negras da igualdade,
coa magnitude da estirpe e do sangue.
Rostros dunha fatiga anterior, olladas de sosego,
afeitas a ler imponderables nos pousos do café.
E sempre hai alguén que se levanta, mulato, branco ou negro,
alguén que se ergue e cede un lugar próximo á porta
coa inexpresiva indiferenza do cotián.
Algo mudou. Máis alá do paralelo 112, somos os únicos brancos no autobús
ateigado de cansazo e soño.
Baixamos na 125, no bulevar que lembra a Luter King e a non violencia.
King, asasinado porque tiña un soño,
porque a vida dun negro non ten prezo. Algo mudou,
pero non todo. Nas rúas o vento varre as follas outonizas dos dereitos civís.
Nas encrucilladas amoréanse as bolsas brancas de lixo igualitario.
Camiñamos cara o Apolo co seu ceo de estrelas na constelación de voces
de algodón que abrangue os hemisferios. Corazón azul de negritude,
trompeta, rostros brillantes de suor e soul, son de garnacha no firmamento escuro.
Na beirarrúa os tambores baten na pelica da tarde
coa chamada dun lampo anterior á memoria.
En Central Park o sol esmorece prendido nas pólas do serán.
Un esplendor gótico emerxe por entre o bafo da batalla
que non sendo derrota, tampouco foi vitoria. Gótico, non.
Un reflectir neogótico emerxe, contemporáneo e viril,
na ladeira coutada do outeiro.
Battle of Harlem Heights, o cólico.
Expresión de inocencia perdida,
a flor e o anxo escuro,
o fogar da oración de todas as nacións,
as sete etnias convocadas no interior da ábsida,
a memoria da paz abaneando na cruz
que pendura dun cravo e cae co estrondo do inefable.
Velocidade terminal, labirinto visual, información cinética.
Algo mudou, pero non todo. Shooting of Brown
Shooting of Brown, shoot, shoot, red news sobre a pel de calquera Harlem.
Emociónome, unha vez máis, diante da palabra poética deste escritor dotado dunha capacidade lírica intensísima. Déixome levar polas ondas que emite o seu discurso lírico. Unha felicidade inmensa cobre os meus máis íntimos sentimentos.
Convídame a camiñar con el. Fálame en clave lírica. Pero chega a cuspir certos versos con rabia.
METRÓPOLE
A metrópole brilla no horizonte,
coordenada axial na perfección do aceiro.
Chama, latexa, vive no vértice occidental do soño e do desexo.
Respira no vapor dos sumidoiros e do río.
A metrópole é o rostro do poder,
aceno distante e reclamo a un tempo: bandeiras flamexantes,
almenaras de cristal, améndoa, alerta dun vento que nunca nos responde.
Tentáculo de esperanza, a metrópole é a máscara do imperio,
agocho de cadornos baixo o liftingfacial.
Cráteres da alma. Verrugas, excrecencias
que na distancia ferven e supuran, bulen, como as rúas
cando a mañá esperta. Mágoa de tangaraño,
de panos bendicidos polo corpo do santo,
de iren cativos e regresar sandados.
Un cadorno asoma na parte superior esquerda do nariz;
outro na meixela dereita, que non se ofrece, desafía;
o terceiro polo lado zurdo dunha comisura portuaria en branco e negro;
o cuarto polo centro baixo os labios de neón;
o quinto no queixo que se endurece e especula cara o sur.
Ela saca o caderno do bolso, ábreo nunha páxina en branco e escribe versos.
Subiu en Steinway Street e baixará en Rockefeller Center.
Ten cinco bochas no rostro e un poema prendido da alborada.
Siria, Irak, Sahara occidental, Palestina, Afganistán, cinco excrecencias
que non esgotan a intervención na historia.
Sumemos, se acaso, o cancro de América Latina
e a gangrena de África.
Ela ten cinco bochas. Son cinco berros e cincuenta estrelas.
Faciana do poder: I have not looked for equals and lovers.
Cinco verrugas no rostro. A despexada fronte de cristal,
un poema que percute como o ritmo do metro nos suburbios da noite,
como a besta que perfora a madrugada cando cruza Michoacán,
capital dos decapitados, camiño de Chihuahua.
Viste cazadora verde de cazar palabras.
As costas secas, cazadora branca, andoriña entre versos suspendidos
de Steinway Street a Rockefeller Center, sete estacións, cinco excrecencias:
Gaza, Tinduf, Alepo, Mosul, Guantánamo.
Os nenos dormen no berce anainados polo estrondo
baixo a sombra dos drons. Os nenos dormen sen saber
que a sombra do paxaro rebentará en alento de lume, non en soños.
Os soños hai tempo que afogaron na podremia do limón,
na erupción das vinchocas, na sinalefa
das explosións, na evolución do lume.
Os nenos morren e os seus brazos penduran dun laio
como estames de sal. Trofeos da cazadora branca,
desgarro e carne recollidos nos selfys dos soldados que navegan por un mar invisible.
Cinco grans na máscara do verso,
cincuenta estrelas e un nonagrama: catro liñas brancas, cinco vermellas.
Ela escribía no seu notebook delgado e de cubertas negras,
palabras na máscara do imperio, cincuenta estrelas
na órbita da sinagoga, na luz do candelabro. América,
que Deus repare os teus defectos
e coroe a túa bondade coa irmandade do océano.
América, no ronsel dun Deus escuro e sen palabras.
Metrópole. O rostro do imperio. En Rockefeller Center ou
no Chrysler Building, onde Craig atopou unha mazá sen nome
no andar vinte e un dunha liña de ceo. Ollada altiva que esculca e que vixía,
prendida ao twitter, a un suspiro limitado en sílabas,
o futuro do mundo reducido a cento corenta caracteres.
Poesía directa, cun contido social evidente. Pero poesía sólida intelixible que emociona. Apértoo con agarimo. Emoción sen disimulo. Fálolle de Federico, do seu encontro con Nova York. Sorrí e fica pensativo durante uns minutos. Respecto o seu silencio. Cando volve á realidade exclama: “Ai, Federico, Federico…!
Turra por min e condúceme ata Brooklyn. En voz baixa moumea.
BROOKLYN
Hai aquí un aire de patio familiar,
de carreira de nenos no colexio,
de xardín que bocexa baixo o tremer dos cedros e pradairos,
un relanzo de pasos sen medida,
feira de obxectos usados en mañá de domingo.
Lugar para morrer. Un tempo de campá,
de sol no cemiterio, de onda fantasmal no areal de Coney Island.
Por tras das fiestras,
as estancias respiran no círculo da tarde,
as sombras bailan sobre a alfombra
e xiran na elipse dun carrusel de lata.
As lembranzas acougan baixo o ceo de barras e de estrelas.
Saxo tenor e ritmo de poema.
Aquí arribou Gertrud no seu exilio exterior,
de aquí partiu, insubmisa e constante,
no afán de percorrer o horizonte da historia, viaxando dende a illa do acougo
ao corazón da nada.
Cincocentas trinta e cinco entradas nos diarios. Tres mil lugares,
trinta e seis países, ducias de hoteis e de días sen chuvia.
Dende Brooklyn, Gertrud Herber teceu as derrotas do alén,
animou a construción de Sión,
lembrou París: Je me souviens, en verso de canción.
Brooklyn, fogar e cadaleito, pensaría. Brooklyn, quizais o acougo,
o recuncho no que afogar o recendo do felo e a pel queimada
do holocausto.
Brooklyn, un tempo de alcanfor e de memoria
no labirinto da cidade apócrifa.
![]() |
| Chisco e Antonio |
Impresionante. Daquela fálolle de Walt Whitman, de Wall Street. Sei que ten un poema para estes nomes tan representativos.
El fálame de Castelao.
E di en voz alta:
NEGRITUDE
A Alfonso Daniel Rodríguez Castelao
![]() |
| Castelao |
A súa estirpe nunca se confesou escrava,
por iso el tardou tanto en se sentir libre e agora,
baixo as folerpas, camiña somnámbulo pola cidade fría,
a man no peto, os ollos de derrota,
deixando atrás edificios perfectos, árbores núas,
levando en si o estigma, baixo o abrigo, vestixio ou inflexión,
constancia de ser home.
Síntome tan feliz e emocionado ao seu carón que quero que a nosa camiñada dure infinitamente. A el non parece sorprendelo e continúa coa súa verba amigable.
Cando me decato, xa estou de volta diante do meu ordenador contando todo isto.
Xa non sei se ocorreu ou non. Dubido. Entón, miro na pantalla eses poemas que crin ter vivido polas avenidas de Nova York. Están aí.
Non foi un soño.
Foi a maxia dun paseo poético da man destes dous queridos poetas.
Compártoo e volvo a gozar destes versos. O POETA PASEANTE 
