Versos e Aloumiños

Cando emprendo viaxe para visitar a Pessoa e sentar con el un pedazo, escoito a 5ª Sinfonía de Tchaikovsky,interpretada pola Orquestra Sinfónica de Chicago dirixida polo gran Claudio Abbado, recentemente desaparecido, pero endexamais esquecido. Hei de dicir que me gusta máis a música de cámara que a sinfónica (sen que esta deixe de emocionarme), pero, ás veces, deixarse levar pola ampulosidade do compositor ruso, resúltame embriagador.Necesito dese Finale. Andante maestoso- Allegro vivace, cos instrumentos e as cordas nunha comuñón emotiva.

Peter I. Tchaikovsky

Ocorre a miúdo. Unha música vibrante, envolvente, penetra no teu interior e sentes que te levanta, que fai que te ergas das caídas inesperadas e que recuperes o ánimo, para volver a sorrir e seguir cara a diante polas sendas da vida.

Así que, con Pessoa, no meu punto de mira, rescatado pola música de Tchaikovsky, camiño co Caderno do Nilo, de Cesáreo Sánchez Iglesias, un poeta de longo percorrido (publicou o seu primeiro poemario no ano 1978), cunha obra sólida e de calidade contrastada.

Sinto, ao ler este libro, que son un viaxeiro que non é quen de poñer remate á súa andaina. Sinto que a historia íntima do ser humano está contida nestes versos. E todo a través do Nilo, ese río mítico que nos convida a camiñar, a ver, a observar e a sentir.

Cesáreo Sánchez Iglesias

Esta é unha viaxe chea de interrogantes (como deben ser as viaxes), que transcorre entre a observación atenta da paisaxe e a da existencia. (No colo dunha nai un neno de grandes ollos de orballo, / en violeta debuxados. Mulleres de negro / entre os postos de froita, / onde unha man salfere cores doces, uvas…). Entre a observación da aprendizaxe que o lector constata da man do poeta, que permite habitar descoñecidos desertos que agochamos no noso interior.

Nestes versos descubrimos perdas e unha maneira de navegar entre outonos secos, pasados mudos, irrealidades de luz e entre “camiños que se fan e desfan / sen querer morrer. Onde “ a illa ondula pequenas dunas de area / en breve sono adormecida”.

Eu vou navegando, tamén, cara a Pessoa, coma “o día navega lento do onte ao hoxe segue a corrente / da memoria das augas”.

No río Nilo

E así, igual ca o barco que me leva nunha navegación que non se deixa ver, vou chegando ata o poeta luso quen non sei de me agarda.

Desta volta, non lle levo aforismos. Desta volta, preséntolle unha viaxe ao tempo e simultaneamente unha estadía fóra do tempo. Un itinerario transformador, que estimula no navegante-poeta, Cesáreo Sánchez, a necesidade de preguntar e procura “buscar algo que amar. facer da viaxe morada”.

Cando chego onda o mestre, noto a Pessoa máis próximo que de costume. Os seus xestos son mornos e convidan a falar con el e deitar á súa beira a palabra poética de Cesáreo.

Léolle, pois, o seguinte poema do Caderno do Nilo:

Cos seus limos de escura pálpebra

Outra imaxe do Nilo

foi cubrindo o Nilo a noite

máis clara, a casa do deus, a casa escura.

Os homes procuran nela os días dourados

coma dourados froitos procuran o seu nome.

O lugar do sagrado, aprende a me ollar

coma sombra conmovida.

Os tallados rochedos fan de linteis no alto e foron teitos,

danme aínda policromadas as estrelas.

Nun ceo azul imitan o ceo no seu día e na súa noite

de delgada lúa.

Pessoa semella asentir. Non o podo asegurar, pero teño a impresión de que lle agradan estes estes versos, que son viaxe mais tamén inmobilidade; que son aventura, mais tamén íntima emoción; que son latexos e soños extraviados ao mesmo tempo.

Sinto que estou perante un libro dunha riqueza infinita. Sinto que me cegan as luces das cidades e lugares que percorre (incluídos os espazos do corazón). Sinto que existen “cidades dentro da cidade e néboa azul e branca, / parada nun outro bosque de palmeiras / que mexen no vento / as súas gallas onde aniñou os pensamentos”.

Sinto isto e moito máis, mentres lle leo en voz baixa versos e versos. E sei que Pessoa entende as miñas sensacións fondamente emotivas.

Por iso, atrévome a lerlle en alto outro poema, sentado á súa beira. Non me treme a voz, xa que estou convencido de que don Fernando está a gusto co que leva escoitado.

Eu comezo a ler:

No café o vello poeta cego non conta historias dóese

do tempo adolescente, coa súa voz

maxestosa.

Un rapaz vende xornais grita

anuncia vende leva

ás costas e vai vertendo as súas letras coma un saco roto

desangra no chan o que foi onte ou quizais non foi.

Todo retén os seus ecos. Nada di o que será,

eles e mais eu temos os mesmos deuses

as mesmas ingrávidas palabras.

No colo da súa nai adormecido,

un neno soña soños de azucre.

Realmente intensos estes versos.

Aquí o poeta apunta cara ao interior dos sentimentos acumulados ao longo da existencia das persoas que ve no seu camiñar. Persoas que intentan traspasar (e moitas veces traspasan) o muro das dúbidas para seguir respirando; para seguir crendo na natureza do vento que nos acariña ou que nos excita.

Ben sabe Pessoa de todo isto!

Ao rematar, permanezo en suspensión no aire dos ecos lenes das palabras somerxidas máis alá da poesía.

Son consciente de que estou á marxe, pero non sei canto tempo exactamente. estou ancorado nun mar inmóbil que me rouba o sentido.

Cando volvo á realidade, está a orballar no ambiente. Non hai salaios, nin risadas dos cativos, nin ruídos de automóbiles, nin xeometrías que respiren a través dos seus trazos inflexibles que lles dan forma. tampouco chego a descubrir rutas marcadas polo dedo dos que moven os fíos do noso destino.

Non, soamente Pessoa co sombreiro negro e os lentes enchoupados e percibo unha forza poética que chegou comigo e que me marca o camiño de volta.

Templo de Kom Obo

Saco un pano e limpo os cristais do poeta.

Deseguido, érgome e despídome con estes versos de Cesáreo Sánchez Iglesias:

Nese tempo do irreversíbel son vou

a través dos ollos do poeta.

Vou desde as terras do gris azul…

Cando me decato de que ninguén me pode oír ao lonxe, baixo a miña voz e, mentres camiño de regreso quizais a ningures, continúo a ler:

Busco na realidade

aquilo que non me é dado con palabras…

ANTONIO GARCÍA TEIJEIRO

CLAUDIO RODRÍGUEZ FER (Lugo, 1956)

A ÁRBORE DA VIDA*

Entre a árbore da vida

e a árbore da morte

só a muller reenxendra

o desenxendrado polos homes.

Estivo na orixe

Claudio Rodríguez Fer

dando a vida.

Acompaña ata a fin

na dor

e aínda despois

da dor,

como absorbéndoa.

Está sempre

onde estivo,

acariñando.

A nai é o contrario do fascismo.

ANTICREDO **

Non creo en Creacións, pero si en creadoras.

Non creo en Deus, pero si nas deusas.

Non creo no Home, pero si en mulleres.

Non creo en partidos, pero si en partidas

Non creo nos votos, pero si nas botas.

Non creo en poderes pero si en mulleres.

Non creo nos fados, pero si nas fadas.

Non creo nos bruxos, pero si nas meigas.

Non creo en saberes, pero si en mulleres.

Non creo nos focos, pero si nas focas.

Non creo nos peros, pero si nas peras.

Non creo en deberes, pero si en mulleres.

Non creo nos cargos, pero si nas cargas.

Non creo nos cartos, pero si nas cartas.

Non creo en haberes, pero si en mulleres.

Non creo en min mesmo, senón en ti mesma.

Non creo nos creos, pero si en que creas.

No creo nos bicos, salvo se me bicas.

Non creo nos ceos, pero si en mulleres.

AVE NO BOU***

Auga negra da noite

Auga fervente do amencer

Auga asolagando espazo e tempo

Auga asolagando a angustia

Auga asolagando a auga toda do mar

Auga que só detén a detonación

Auga da que nace a ave das augas

A ave que emerxe e voa do bou

arrastrando compañeiro e camaradas

recollendo crías entre plumas de nube

Voando

Ave no bou

Eva no ceo

Homenaxe ás mestras. Ilustr. de SaraLamas

* O poema A ÁRBORE DA VIDA está dedicado a Cinta Rey, quequixo ser retratada por Amalia Álvarez Gallego (viúva de Alexandre Bóveda), ante a árbore da fraga da Caeira (Poio) onde fora fusilado o seu fillo Víctor Casas o 12 de novembro de 1936.

** O poema ANTICREDO está dedicado a Claudia Murici Silva e Claudia Delso Carreira.

*** O poema AVE NO BOU é unha lembranza a a angustia da nai moza Carmen de Miguel Agra, que preferiu suicidarse co seu marido, Ángel Nogueira Nogueira, e outros sete fuxitivos no bou Eva antes que seren apresados, no porto de Vigo, o 23 de abril de 1937.

Tamén, ás súas fillas Concha e Carmen e aos cronistas Xavier Costa Clavell e Carlos Fernández Santander.

(Do libro Ámote vermella, editado por Ed. Xerais. 2009.)

Benito Pérez Fernández diante dunha das súas obras.

Benito Pérez Fernández inaugurou o venres, día 4 de abril a exposición O SON DAS FORMAS, na Casa da Cultura de Cangas.

Non foi unha exposición máis.

Foi un acto que durará todo o mes, un acto permanente de homenaxe a Merchi Midón, a súa compañeira de toda a vida falecida hai uns meses.

Poesía

Emoción

Cores doces

Xeometría

Figuras inquietantes

Paixón

Vida

Palabra

Agarimo

Materia

Dor

Afecto

Todo isto, e moito máis, viviuse na sala de exposicións ateigada de persoas que senten polo pintor afecto e admiración. Notábase a sensación de cariño, pero tamén a de actitudes eloxiosas cara á súa obra. O silencio podía cortarse nalgúns intres no medio das palabras que alí se dixeron.

Benito Pérez Fernández, emocionado, foi quen de fundirse cos seus cadros e transmitirnos a calor humana non só a través do pincel, senón, ademais, da palabra poética.

Este foi un poema que o pintor escribiu para a ocasión pero que non leu ese día. Pedinllo para Versos e aloumiños e, xeneroso como é decote, envióunolo para que o publiquemos:

Percibo o acubillo da tenrura

cando a vida esmorece

para os seres amados.

Penso nos afectos compartidos,

nos amparos debuxados

sobre follas de silencio.

A ausencia confirma a certeza:

o crepúsculo esperta

cando o amencer

comeza o seu camiño.

Benito é honradez

loita sen desmaio

xenerosidade

sensibilidade

sabedoría

compromiso

ética

fidelidade

cariño

talento

forza interior…

Unha persoa chea de ricos matices que fan del un exemplo tanto no terreo persoal como no profesional e artístico.

Benito Pérez é un ser excepcional.

Por iso é tan querido por amigos, familiares, alumnos e exalumnos (homes e mulleres, mozos e mozas) que el foi formando baixo uns presupostos éticos, libres e progresistas. Unha clase de Historia de Benito Pérez foi sempre unha fiestra aberta á liberdade, ao pracer de aprender gozando da súa actitude e á xustiza social.

Un cadro de Benito Pérez será sempre unha fiestra aberta á vida, ao seu compromiso con ela, á arte plástica realizada con honestidade, talento e intelixencia.

Eu participei no acto. Desexaba facelo. Benito e Merchi foron os meus amigos, os nosos amigos, ao longo de moitos anos. Anos duros, dende logo, con moitas eivas, desencontros, loita… E sempre estivemos aí. Deixando claros os nosos posicionamentos ideolóxicos e humanos.

Non me resultou doado escribir un texto. Éme moi difícil facelo para situacións específicas. Gústame escribir ao fío do que me apetece libremente. Pero tiña que escribir algo. Queriamos moito a Merchi. Deille moitas voltas. Escribín, risquei, puxen frechas tolas, palabras sobre palabras e máis palabras…Unha loucura. A man, por suposto. E isto foi o que conseguín artellar:

TI ESTÁS, SI.

Ti estás, si.

Ti estás.

Ti estás no ventre das cores

que o pintor mestura

para ver as faces, as liñas, as formas

que nacen da calma encuberta.

Ti estás nos finos perfís das flores sinxelas

que calan e choran

e locen somnámbulas

buscando destinos incertos.

Estás na néboa que abraza,

nas voces, nos xestos

daqueles refachos

dos ventos que pasan.

Ti danzas nas sombras

que os corpos reflicten

nos muros dos días

e vives nas ondas

dos mares que chían.

Ti estás, si.

Ti estás

nos nosos carreiros

que miden distancias.

Estás nas nosas olladas

de cor violeta

que esvaran nos espellos sen saber moi ben que buscan.

Estás nos invernos

que plantan orballos

en todos aqueles que ficamos orfos.

Ti estás, si.

Ti estás

nas luces da tarde que nós procuramos

para ver os rostros cubertos de brétema.

Merchi, Benito e Susi.

Ti estás nas portas pechadas

nas palabras mornas

nas proclamas idas

nos outonos grises

nas horas perdidas

e nas madrugadas

nos sorrisos tenros

nas fiestras abertas.

Ti estás

na loita continua

para que esvaezan os límites falsos.

Estás nos portos seguros

no lume que quenta

nos desexos cálidos

nos recordos ceibes

na pel invisible

nas feridas secretas

na rutina efémera.

E estás

nestes cadros

xeometría lúcida

de materia ardente

que o pintor foi creando

coas mans do medo

ás veces lixeiras

ás veces trementes

de quen pide tempo

para invadir a ausencia

de quen, con dous mozos, froitos e sementes,

sempre está a volver

a aquelas paisaxes que fostes creando

ao longo do incerto

paisaxes rizadas

pola voz dos beixos.

E todos os tres

raíces ben fondas

de melancolías tersas

debuxan no aire

as túas pegadas

de muller valente

por sempre

e para sempre.

Custoulle pero conseguiuno. Benito rematou o acto da inauguración, que abrira o pintor Camilo Camaño, dicindo unhas palabras fermosas, en voz baixa, nas que aludiu á “necesidade da ideoloxía”, algo que bota (botamos) de menos nesta sociedade materialista e cun individualismo atroz.

E, deseguido, lembrou a compañeira e leu, en medio dunha emoción moi fonda, este fermosísimo poema que incide nas liñas de amor e compromiso que ambos seguiron ao longo da súa vida en común. Liñas compartidas coma o óleo nos lenzos.

Benito le o seu poema "Desexo"

Este é o poema "Desexo" que nos cativou a todos os que estabamos na sala.

voar entre nubes de franqueza

falar con palabras sen son

perderme en pradarías infinitas,

gozar co teu sorriso,

espallar confianzas na cerna da deriva,

conquistar sentimentos que constrúan,

facer realidade o soño dun mundo campartido,

construír sendas no páramo da soidade,

camiñar co pulo do supervivente,

desenmascarar as luces de neon,

derrubar os muros do medo,

e afrontar o ocaso con dignidade.


                     Palabra, imaxe, poesía, materia, formas xeométricas, amor polas Artes, así, en maiúscula, sentimento vital...




                Tres palabras unicamente: Benito Pérez Fernández.

Cartel anunciador da exposición

CRISTINA FERREIRO REAL (Lugo, 1983)

Non nevará

sobre as árbores de inverno.

Esta dor de brazos

e tanta absurdez

cumulándose nas rúas.

Mentres a luz tenue

Cristina Ferreiro Real (Foto de Alfredo J. Pardo)

de tungsteno

rabuñarás a parede

alongando os días.

Non nevará

no lugar onde onde nos crecen

mazairas no cabelo.

De onde veñen os estorniños

e esta humidade de por dentro,

ónde a gramática triste

e esta liturxia do concepto.

Ónde facer o amor

nesta cidade de luto extasiado.

Ónde nos atoparemos

se é que nos atopamos.

De ónde veñen os calambres,

esta grima,

o noxo brutal de habitar en formol

en postura extrema

é difícil?

SOMOS

tan só

aparencia do estatismo,

atlas da derruba.

Ti canta,

escarvando

con hostilidade

esta pel dura

e difícil.

NON perseguirás o meu rostro

nin o rastro desta voz quebrada.

Serei torsión afogo esquezo

un nome detido a contraluz,

abecedario póstumo

da carencia

con todas as letras

do drama.

(Do libro Abecedario póstumo. XII Premio de poesía Fiz Vergara Vilariño. Editado por Espiral Maior. 2013)

Esta vez paseei comigo mesmo. E fundinme co mar. Cos seus murmurios. Co seu rumor.

Ao lonxe vin o horizonte e, segundo a miña posición, imaxinei unha cidade.Indescifrables eran as liñas do seu contorno, porque aparecía, diante dos meus ollos cansos, toda cuberta de brétema.

Foi un paseo poético pola beiramar.Na miña cabeza notaba como se mesturaban as palabras, os conceptos e certas cores máis ben apagadas.

Foto de AGT

Pero atopábame ben. Avancei paseniño, sen deixar de ver o mar.

Cada volta, sentín máis o seu bruar ben dentro de min.

Sentín a súa voz de sal, rouca e agradable a un tempo.

Sentín os vestidos curtos das ondas que me provocaban coas súas pernas brancas e cristalinas. “Infelices”, pensei, e rín.

Sentín que as mareas me chamaban, como se fosen noites sen varanda.

Sentín que a vida tiña, no fondo, certas esperanzas de converterse nun océano que apertase bocas espesas e figuras atafegadas polos cataclismos habituais. Que lles ofrecese a todas elas as súas mans de espazo indómito.

E, apoiado na varanda, pensaba e pensaba naqueles recunchos máis próximos á calma.

Foto de A. Piñeiro

Sentín que o mar me falaba. Porén, non acadei comprendelo.

Sentín que me chiscaba os seus ollos de ser misterioso e astuto.

E non era así. Descubrín uns faros, coma atalaias fachendosas, que vixiaban os movementos mariños.

Fiteinos dun xeito inquedante, retador. Non puiden soster a súa mirada.

Foto de AGT

Era unha mirada penetrante que me invitaba a deter calquera instinto de enfrontamento.

Así que recuei.

Sentei nun banco. Tirei do bolso un caderno e comecei a escribir estes poemas a eles dirixidos.

Poema1

Din que alumea

o mar calado

e que nos conta

berros salgados.

Foto de Carmen Corbal.

Din que nos fala

dun xeito vago

dos horizontes

fríos, roubados.

Din que interpreta

cantos dourados,

verbas de luz,

ritmos pausados.

Faro na noite

acrisolado,

busca as pegadas

do meu pasado.

Cando rematei este poema, que saíu coma unha forza que me vencía, volvín ver o mar; mais este permanecía calado diante desa luz movediza que se reflectía nel.

Daquela, continuei a escribir pensando nos faros e todo o que aportan na inmensidade das augas.

Poema 2

O home buscaba o cume

doutras terras

Foto de Carmen Corbal

alén do seu cuarto.

Asomouse á fiestra

e viu unha cidade salgada.

Ao lonxe, un faro.

Onda el, o gume dunha

navalla de bágoas

anegaba os seus ollos

de brétemas que estragan.

Pechou a fiestra

e sentiu no seu rostro

as voces caladas,

as chiscadelas de luz

que o faro

apoiaba

na negrura do mar.

Que dous poemas tan diferentes saíron de dentro!

Volvín apoiarme na varanda, enruguei os papeis e guindeinos contra o mar. Axiña, tiven a sensación de ter escoitado unhas gargalladas crueis entre rochas e refachos de vento.

Foto de AGT

Ben é certo que non o puiden asegurar.

Pero o faro mantiña a súa figura ergueita e desafiadora.

O POETA PASEANTE

Aurora Ruá

Interésanme sempre todos aqueles libros que rozan a guerra civil española. Que a teñen de fondo. Que a tratan con elegancia literaria.

Nesta época, na que a Lei da Memoria Histórica está a ser desprezada, convén que a mocidade saiba que aquí houbo unha contenda que ten feridas sen cerrar. Odio esa frase “hai que pasar páxina”, cando quen a di, sempre dende o mesmo bando, se refire a esquecer, soterrar algo que aínda ten as súas reminiscencias entre a poboación e do que aínda faltan moitos estudos por facer.

Por iso gocei coa novela “Debuxos no muro” da escritora, avogada e libreira Aurora Ruá, publicada pola editorial Galaxia na súa colección Costa Oeste.

“Debuxos no muro” é unha novela curta de menos de oitenta páxinas que presenta dúas historias paralelas, afastadas no tempo, e dous mozos coma protagonistas delas.

Unha prodúcese na actualidade (ano 2011) e a outra desenvólvese contra o remate da guerra civil (ano 1938).

Pablo ten quince anos, quedoulle para setembro unha materia (Historia, precisamente) e pasará co seu pai, unha especie de castigo, os últimos quince días de agosto para preparar o exame de setembro no hospital onde o home é director.

Debuxo de "Atila en Galicia". Castelao.

Pep é un rapaz da mesma idade de Pablo, prisioneiro republicano, fillo dun cartelista de sona que un día, en plena guerra desaparece. Pep remata recluído nun campo de concentración para presos que defendían a República. A Pep gústalle debuxar e faino ben. Dada a súa falta de liberdade, o mozo debuxa na parede en un caderno aquilo que para el resulta esencial.

O que semellaba un castigo converteuse para Pablo nunha aventura interior e exterior interesante. Cando descobre os debuxos que hai na parede dunha cova, a súa actitude comeza a cambiar e o interese por esa descuberta dálle un sentido inagardado á súa estadía no hospital.

Ao mesmo tempo, setenta anos atrás, os feitos sucédense dun xeito diferente pero Pep mantén certas ilusións e coñece o amor. Un amor xuvenil, pero de sentimentos moi fondos. Pep namórase de Carme, a sobriña de dona Amparo. Esta muller, encargada de facer comidas para os prisioneiros, cólleo ao seu cargo.

Non sigo. Hai que descubrila. Nesta novela aparecen dous personaxes moi tenros en ambas historias: Vicent e Ferran, que teñen moito peso sobre cada un dos protagonistas. Mais tamén dona Amparo é un ser entrañable.

No libro quedan expostas as pegadas da loita “incivil” con moita claridade. Tamén certos trazos que denuncian, como se se quixese pasar por alto pero non pasa, o descoñecemento real dos mozos e mozas de hoxe en día sobre un suceso tan importante no devir deste país. A Pablo non lle interesa, nun principio, todo o relativo á historia. E isto, por desgraza, ocorre na realidade.

A novela está contada con sinxeleza, cun ritmo moi vivo. É moi clara na súa exposición. Talvez quede algo curta; quizais se podería tirar máis proveito dos personaxes, interesantes de por si. Ben, eu non son crítico. Non exerzo diso. Unicamente son lector.A min emocionoume esta historia en varios momentos. Presenta situacións que se deben coñecer. Non hai rancor ningún no relato. Pero, a pouco que o leas, vas descubrindo detalles que che fan reflexionar.

Non quero deixar pasar a tradución de Ramón Nicolás. Seria, rigorosa, permite que se lea con fluidez. Utiliza palabras que enriquecen o léxico dos lectores sen buscar rarezas que confundan. Unha tradución que non traizoa, estou seguro.

“Debuxos no muro”é un libro que se le ben e, case en voz baixa, intenta poñer certas cousas no seu sitio.

Antonio García Teijeiro

Que a editorial Kalandrakaé unha referencia indispensable no mundo da LIX tanto galega como a nivel do estado e, mesmo alén das nosas fronteiras non o discute ninguén.

Que Kalandraka / Faktoría K de Libros ten un prestixio inmenso en todos os círculos literarios pola calidade das súas publicacións é algo incuestionable.

Que aposta polos textos e polas ilustracións innovadoras, por autores e autoras con talento, por ilustradores e ilustradoras de primeiro nivel resulta evidente e gratificante.

Non hai ocasión, nas miñas viaxes literarias por España, na que, entre o profesorado, escritores amigos e demais, non saia o nome desta editora tan rompedora.

O deseño dos seus libros, o gusto pola edición, a nómina de autores e autoras, ademais da recuperación de clásicos da LIX mundial (o gran Fernando Alonso será o próximo) fan de Kalandraka / Faktoría K de Librosunha editorial dun extraordinario prestixio.

E canto lle agradezo a publicación de libros de poesía! Achega ao público clásicos da lírica universal na colección “Trece Lunas” (Nicolás Guillén, Fernando Pessoa, Miguel de Unamuno ou Gabriela Mistral), da poesía galega (Rosalía de Castro, Ramón Cabanillas ou Celso Emilio Ferreiro) e publica gañadores/as do Premio Internacional “Ciudad de Orihuela” de poesía para nenos (“El secreto del oso hormiguero” de Beatriz Osés, “Ciudad Laberinto” de Pedro Mañas, “El idioma secreto” de Mª José Ferrada) e na colección “Orihuela”encontramos libros tan suxestivos coma “Almanaque musical” de Antonio Rubio, “O baile diminuto” de MªJosé Ferrada, ambos traducidos ao galego por Xosé Ballesteros, “De los álamos el viento” de Ramón García Mateos ou “Bululú” de Beatriz Giménez de Ory.

Son libros, ademais, ilustrados de maneira moi fermosa e orixinal, que abren novos camiños de ilustración, nada convencionais e que crean un mundo paralelo ben interesante aos versos que acompañan. Libros ilustrados por Sole Poirot, David Pintor, Fernando Vicente, Zuzanna Celej, Mariona Cabassa, Miguel Ángel Díez etc.

Teño enriba da miña mesa unha serie de libros que me emocionan. E moito.

Engaiolado estou co gran Maurice Sendak, quen, por certo, vai centrar o plan editorial de Kalandraka ao longo do presente ano. Unha gran noticia para a todos os que, hai ben anos, gozamos cos seus títulos tan vangardistas e peculiares. A obra dun home que estaba convencido de que dar forma á fantasía de millóns de nenos era unha gran responsabilidade. Iso dicía a crítica e iso, estou seguro, tamén o sabía el.

Quen non lembra o mítico “Donde viven los monstruos”? Un libro que tanto nos fixo gozar cun texto agudo, con moita forza, e cunhas ilustracións tan diferentes do que estabamos acostumados a ver/ler.

Ilustración de "Donde viven los monstruos" (Maurice Sendak)

Nestes intres estou engaiolado por “Na cociña da noite” do escritor estadounidense. Un álbum excepcional. A historia dun soño dun neno que se afunde nas sombras da noite e mestura situacións soñadas coa realidade. Exquisito.Obra dunha imaxinación desbordante, ilustrada con tinta e acuarela, no estilo do cómic en distintos tamaños e ateigada de detalles. Unha marabilla plástico-literaria. Un álbum para todas as idades. Literatura intelixente, sen dúbida. Sendak é unha referencia da LIX de todos os tempos que debe ser coñecida ben a fondo.

E agora irei poñendo unha mostra dos libros de poemas que están na miña mesa de traballo. Poemarios cos que gocei profundamente e que deben ser tidos en conta para que os cativos (e os mediadores) comprendan que a poesía provoca alegría e resulta atractiva cando ten calidade.

Xosé Ballesteros.

Antonio Rubio (texto) e David Pintor (ilustrador) firman “Almanaque musical”, traducido ao galego por Xosé Ballesteros.

Leamos un poema:

XULLO

Músicos en xullo

deitados na hamaca

coma liñas rectas

dun gran pentagrama.

A clave de sol

é unha barcaza:

remos desvelados

sobre a auga clara.

Palmeiras moi altas

chantadas na praia,

allegro non presto

que flota na auga.

Ramón García Mateosé o autor do poemario “De los álamos el viento”, cuxas ilustracións son de Fernando Vicente.

Leamos o seguinte poema:

DESPEDIDA

De los álamos el viento

a las orillas del agua

y el cielo azul en las manos

contemplando tu mirada.

A lo lejos sin remedio

tiembla la voz en el alma.

Canto si quiero cantar

pero lloran mis palabras.

El cielo azul en las manos

contemplando tu mirada.

De los álamos el viento

a las orillas del agua.

María José Ferrada, autora do marabilloso poemario “El idioma secreto”, escribiu estoutro libro de poemas, “O baile diminuto”, traducido ao galego por Xosé Ballesteros. As ilustracións, máis que suxestivas, son obra de Sole Poirot.

Velaquí un poema deste libro:

O VAGALUME

O vagalume nun principio non era nada,

pero despois foi vagalume.

E como era vagalume fixo un farol verde,

prendeuno nunhas das súas antenas

-eses radares perfectos-

e saíu a coñecer mundo.

Pensou que o mundo tiña moitas cousas

que iluminar cun farol.

Pensou nas laranxas coma pequenos soles.

Pensou no orballo,

coma un abrigo de auga.

Pensou no tomate

coma un universo pequeno e vermello.

E o vagalume, que nun principio non era nada

pero despois foi vagalume,

pensou que cada cousa

vista á luz dun farol

tiña un brillo diferente.

E foise polo mundo iluminando as cousas,

iluminando.

Fernando Pessoa

E vou rematar referíndome a unha antoloxía que se me fai necesaria. Trátase da “Antoloxía poética de Fernando Pessoa”. Haina en castelán, pero eu teño nas miñas mans a edición en portugués. Trece poemas que publica Kalandraka Editora Portugal. Trece poemas que inauguran a colección “Treze Luas” en portugués, que vén reforzar as “Trece Lúas” en galego e as “Trece Lunas” en castelán.

Unha alfaia máis desta editorial que non deixa de abrir portas nos edificios máis universais.

Trece poemas moi ben escollidos por Margarida Noronha e Pedro Proença, responsables, ademais, da edición literaria. Poemas emblemáticos do universo de Pessoa, cunhas ilustracións de Pedro Proença, unha das figuras máis salientables do panorama das artes plásticas, que aporta ao libro unha viveza e un colorido espectaculares, non exento dun humor moi persoal.

Non podo resistir a tentación de incluír neste artigo un dos poemas máis significativos do poeta de Lisboa.

AUTOPSICOGRAFIA

O poeta é um fingidor.

Finge tão completamente

Que chega a fingir que é dor

A dor que deveras sente.

E os que lêem o que escreve,

Na dor lida sentem bem,

Não as duas que ele teve,

Mas só a que eles não têm.

E assim nas calhas de roda

Gira, a entreter a razão,

Esse comboio de corda

Que se chama coraçao.

Kalandraka ten levado moitos premios pola liña trazada dende o principio. Pero eu quero subliñar dous deles: O Premio Nacional ao mellor labor editorial cultural 2012 e un segundo que me gusta especialmente: O Premio Xoán M. Pintos ao compromiso coa lingua 2013.

Unha festa da palabra e das artes plásticas son os libros desta singular editorial galega.

ANTONIO GARCÍA TEIJEIRO

No universo do jazz varias son as cantantes que acadaron renome grazas ás súas voces únicas e ás súas interpretacións acompañadas por algúns dos jazzmen máis importantes da historia. Estas mulleres, sen quen a historia do jazz tería sido ben diferente, van dende Billie Holiday e Ella Fitzgeraldata Sarah Vaughan e Carmen McRae, sen esquecer, por poñer un exemplo, a máis actual Diana Krall. Pero unha delas fica hoxe inxustamente esquecida, a pesar de ter sido unha das vocalistas máis anovadoras e interesantes entre as que adicaron a súa carreira ao jazz. E non foi por falta de talento, senón, como veremos, máis ben por mala sorte. Debido precisamente ao certo esquecemento no que se atopa, recuperámola hoxe para a nosa nova descuberta fonográfica, pois a calidade da obra que nos deixou ben merece ser lembrada, escoitada e gozada. O nome desta dama do jazz é Lee Wiley.

Nos estudios radiofónicos da CBS

Wiley está vencellada á cidade de Nova York, pero naceu en 1910 no estado de Oklahoma. Hai quen di que polas súas veas corría sangue cherokee, pero non queda moi claro se iso é unha lenda alimentada polos departamentos de publicidade das discográficas ou non. De calquera xeito, Wiley comezou a cantar sendo ben nova, e durante a década dos trinta participara xa en varias sesións xunto a algúns dos nomes máis salientables do jazz da época, dende os irmáns Tommy e Jimmy Dorsey ata Glen Gray ou Johnny Green. Escoitando as súas gravacións destes anos, ás veces semella que escoitamos ecos de Billie Holiday, pero non está claro quen influíu en quen; Wiley admiraba a Lady Day, pero sempre mencionou a Ethel Waters e Mildred Bailey como as súas principais referencias musicais. O maior problema de Wiley foi a fraxilidade da súa saúde: na súa etapa de máis éxito descubriu que sufría un principio de tuberculose, e iso, nos días en que esta era aínda unha doenza incurable, fixo que tivese que reducir as súas actividades profesionais.

Con Eddie Condon (esquerda) e Bobby Hackett (dereita)

Pero non deixou de gravar, e cara a finais dos anos trinta converteuse nunha pioneira do que despois sería coñecido co nome de songbook, é dicir, un álbum adicado exclusivamente a cancións dalgún dos compositores americanos máis importantes. Isto chegou a ser algo moi común a partir dos anos cincuenta, especialmente trala serie de magníficos discos deste tipo que Ella Fitzgerald gravou para Verve, pero a primeira en facelo foi Lee Wiley, que creou songbooks de Cole Porter, George Gershwin, Richard Rodgers e Lorenz Hart, e Harold Arlen. Estes álbumes son pequenos tesouros, non só pola interpretación chea de sensibilidade de Wiley, senón tamén pola calidade dos pequenos grupos que a acompañan, formados, entre outros, por músicos da altura de Eddie Condon, Bunny Berigan, Fats Waller, Joe Bushkin ou Pee Wee Russell. Todos estes songbooks atópanse nun CD cuádruple titulado Manhattan Nights – The Complete Golden Years Studio Sessions, que por desgraza, está agora descatalogado.

Na época dourada do elepé, os anos cincuenta e sesenta, a discografía de Wiley vólvese moito menos prolífica, o que é unha verdadeira mágoa. Pero todo o que gravou nestes anos é sumamente interesante, especialmente os álbumes West of the Moon (de 1956, con fermosos arranxos de Ralph Burns) e A Touch of the Blues (de 1957, acompañada pola orquestra do excelente trompetista Billy Butterfield), ambos os dous imprescindibles. Todos os discos de Wiley son interesantes, pois é unha desas raras vocalistas que nunca fixeron unha mala gravación, pero o disco máis recomendable para quen desexe adentrarse na súa música—e o primeiro que eu escoitei dela—é o dobre Complete Fifties Studio Masters (Jazz Factory), que inclúe, entre outras cousas, unhas marabillosas sesións de comezos dos cincuenta nas que está acompañada por Bobby Hackettá corneta. O lirismo dos arranxos e a sensualidade da voz única de Wiley son verdadeiramente engaiolantes, sobre todo nas súas versións de clásicos coma “Manhattan”, “I’ve Got a Crush on You”, “Sugar”, “A Woman’s Intuition”, “A Ghost of a Chance”, “Any Time, Any Day, Anywhere” e “Street of Dreams”. Ninguén canta estas pezas coma Wiley, e podo asegurarvos que se as escoitades, ides querer atopar máis discos desta muller, que, sen dúbida, é unha das grandes vocalistas da historia do jazz e merece maior recoñecemento. Despois de completar o elepé A Touch of the Blues, Wiley non gravaría máis nada en máis de dez anos, e falecería en 1975 na súa querida cidade de Nova York.

Durante unha sesión de gravación con Max Kaminsky (esquerda) e Joe Bushkin (dereita)

Como diciamos, Lee Wiley foi unha das grandes damas do jazz, pero a diferenza da meirande parte das outras vocalistas (Holiday, Fitzgerald, Vaughan e compañía), non hai vídeos dela cantando na televisión ou en concerto, a pesar da popularidade da que gozou no seu momento. Por iso, déixovos aquí cunha gravación do seu songbook adicado a Rodgers e Hart: a fermosa balada “Glad to Be Unhappy”, cunha magnífica letra de Lorenz Hart na que nos di que está feliz por sentirse triste.

ANTÓN GARCÍA-FERNÁNDEZ

PABLO GARCÍA CASADO (Córdoba, 1972)

LA NAVAJA

las palabras son basura

armas gastadas por el uso inofensivas

Pablo García Casado

como una navaja de papel de aluminio

RITOS

los recuerdos son facturas a tu nombre

sé que el adiós tiene su rito y el tuyo

es dejarme vacía la despensa de los sueños

a veces me pregunto qué hicimos mal

te mandaré flores cada otoño puedes venir

por las facturas al menos las de la luz

estoy a oscuras por culpa de tus ritos

PUZZLE

yo tengo una tristeza se llama desempleo

destruye corazones vacía los depósitos

despunta las flechas de ese arquero que corre por los bosques

y cierra las oficinas postales

yo tengo una tristeza de fábricas en ruina

una tristeza

inútil como un puzzle como un mapa sin norte

SWEET JANE

lou reed

yo he vivido mucho tiempo pendiente de un hilo

telefónico de un buzón sin cerradura de las manos

de unos hombres que no quisieron encontrarme

acumulando toda clase de pastillas esquivando

como pude los domingos por la tarde yo he vivido

demasiado tiempo al otro lado de la pantalla

mirando el amor por los anuncios

(Del libro Fuera de campo. Poesía reunida, editado por Visor, 2013)

Foi en Fuenlabrada. Non quixo cantar en Madrid. Paco Ibáñeznon canta en ningunha cidade onde goberne o PP. A dignidade levada, coma nel é habitual, ata o límite. Paco Ibáñez é único. Unha persoa irrepetible.

Tiña que estrear en directo o seu marabilloso “Paco Ibáñez canta a los poetas latinoamericanos” na Comunidade de Madrid. Así que escolleu Fuenlabrada.

E ata alá fomos. Estivemos dous días en Ugena, na casa de Lurdes e Juan Carlos. Que momentos tan entrañables os que alí pasamos! O seu agarimo e a súa hospitalidade teñen a cor do mar, a suavidade da seda e a beleza do arco da vella.

O concerto celebrouse o sábado 12 de abril no Teatro “Tomás y Valiente” de Fuenlabrada, completamente cheo. Esgotáronse as localidades. Para que logo digan que Paco non enche. Interesa e moito, malia que os xornais silencian os seus concertos, as súas xiras. Aínda existe moita xente que o adora, que lle fala, que lle di o que significa para eles. E el, amable, ten palabras para todos, posa con quen llo pide, dedica discos, pese ao cansazo dunha actuación de máis de dúas horas. E a piques de cumprir os oitenta anos! Un fenómeno!

Entradas esgotadas

Este concerto tivo algo especial para min. Sei que canta Que ocorre na terra? en cada concerto que dá. E Fuenlabrada non foi a excepción.Xa forma parte do seu repertorio, un feito que me fai sentir moi fachendoso e que debería ser tido en conta polos galegos en xeral. Despois, na cea, seguiu coa teima de que lle gustaría facer un disco na nosa lingua. Lembreille a fermosa canción “Chove” que cantou algunha vez en público (e a min en privado) sobre un poema de Celso Emilio Ferreiro. E Paco comentoume que lle deu moita pena que non a puidese chegar a escoitar Moraima, a quen lle presentei nunha estadía do trobador en Vigo.

Paco Ibáñez cantando "Que ocorre na terra?"

Dicía que houbo algo especial neste concerto que me sorprendeu e, sobre todo, me emocionou. Ao remate do mesmo, Paco convidounos a subir ao escenario aElisa Serna,Fanny Rubio (autora do poema “El rey Almutamid” do que fixo unha canción moi belida) e a min. E alí, xunto cos seus músicos, no escenario, cantamos con el “Andaluces de Jaén” e “A galopar”, co público posto en pé, cantando entusiasmado e aplaudindo con calor. Algo inesquecible. Algo para que permaneza para sempre no meu corazón. Un momento indescritible, máxico, ateigado de sensacións emotivas que non se poden expresar con palabras.

Momento no que Paco Ibáñez presenta a Fanny Rubio e mais a Antonio G.Teijeiro.

Magníficos os músicos que o acompañaron no concerto.

César Stroscio, bandoneón. Un auténtico mestre.

Mario Mas. Que maneira de tocar a guitarra!

Gorka Benítez co saxo tenor e Horacio Fumero co contrabaixo fixeron as delicias do público.

Antonio con César Stroscio, un mestrte do bandoneón.

En definitiva, un espectáculo que quedará para sempre gravado no máis profundo de min.

Esta é a letra do poema “El rey Almutamid” de Fanny Rubio e o vídeo de Paco Ibáñez cantando tan fermosa canción nun concerto de 2008.

Soñaba en su lecho el rey

soñaba de madrugada

que entre las ondas del río

buscaba manzanas blancas.

Noche de miedo en Sevilla

O rei Almutamid

víspera de la batalla.

Y el rey Almutamid

en el sueño contemplaba

la dulce fruta de nieve

que en los espejos temblaba.

Noche de miedo en Sevilla

víspera de la batalla.

En Sevilla, Almutamid

abrió los ojos al alba

cuando el sol enrojecía

en la ventana más alta.

Y ni amanecer halló

ni arrayán bajo la almohada

ni del agua el dulce nido

donde vio manzanas blancas.

Noche de miedo en Sevilla

víspera de la batalla.

Remate do concerto.

Antonio García Teijeiro

Rubin Carter

A súa vida foi tormentosa. Existencia turbulenta. Vítima, como tantos negros nos EE.UU., do racismo e a pobreza.

Atracos e delictos varios que o marcaron dende ben novo.

Á esquerda, boxeando contra o italiano Fabio.

Boxeador. Reformatorio. Tartamudez inicial.

Cárcere. Un monicreque coas cordas da vida que rachan e que o converten nun farrapo.

Culpables, nun segundo xuízo.

A posibilidade de ser campión mundial que esvaece.

Case vinte anos na cadea, acusado, co seu amigo John Artis, dun triple homicidio que non cometeu.

Detector de mentiras pasado sen problemas.

Con Muhammed Alí

Testemuñas que non os recoñecen coma os executores do triple crime.

Un caso que chama a atención de persoas coma Muhammed Alí e Bob Dylan.

Dylan visítao na prisión, fala con el e convéncese da súa inocencia.

Bob Dylan visita a Carter na cadea.

O cantante de Duluth realiza unha serie de concertos para expoñer o seu caso.

Escribe unha magnífica canción de máis de oito minutos, “Hurricane”, na que conta a crónica dunha inxustiza fatal. Está incluída no seu LP “Desire”. Canción de moito éxito.

Rubin “Furacán” Carter, que ese é o seu nome, foi liberado polas xestións dunha adolescente negra, que convenceu a un grupo de

canadenses, entre os que se atopaban os avogados Friedman e Beldock, para que fixesen unha campaña na procura da liberación de Carter. A campaña deu os seus froitos e en 1985 un xuíz federal ditaminou que no primeiro dos dous xuízos houbo evidencias nidias de racismo, coaccións e manipulacións por parte da Fiscalía.

Imaxe dun dos concertos promovidos por Dylan.

Rubin Carter abandonou o cárcere e viviu en Canadá.

Converteuse nun activista pola liberación de presos condenados por crimes que non cometeran.

Dirixíndose ao público, coma activista social.

Norman Jewison dirixiu a película “The hurricane”, protagonizada por Denzel Washington, sobre a súa historia.

Velaquí un trailer da mesma:

O propio Carter escribiu unha segunda autobiografía ao saír da prisión.

Acaba de morrer en Ontario, dúas semanas antes de cumprir os 77 anos.

Definitivamente, Rubin “Furacán” Carter perdeu o seu derradeiro combate.

Con Nelson Mandela.

Escoitemos a canción na voz de Bob Dylan neste vídeo, que inclúe subtítulos en español.

               Unha estremecedora canción de denuncia. Densa pero clara. Reivindicadora da xustiza e do antirracismo. Unha música que te transporta.

               Unha crónica de enorme magnitude.

               Un testemuño devastador, que debería arrubiar o sistema e aos quen o manteñen.

               Un navallazo á hipocrisía e á moral segregacionista dunha parte do pobo estadounidense.

Con Bob Dylan, unha vez libre.

Antonio García Teijeiro

An Alfaya
An Alfaya, cando se enfronta ao feito creativo, non deixa endexamais de dar pasos cara a diante.

Os seus libros manteñen unha calidade digna de mención. Sempre hai algo neles que impiden que che sexan indiferentes.

Porque An Alfaya posúe unha voz literaria de seu. Unha voz recoñecible e precisa.

Porque An Alfaya cre na bondade da literatura para que medren os soños dos seus numerosos lectores e lectoras.

Porque An Alfaya está convencida de que unha persoa que le atingue un caudal de sensacións internas que a fan gozar e, ao mesmo tempo, madurar, ser máis libre e máis sensible. Que os libros lle proporcionan, ademais,criterios de vida máis ricos e reflexivos.

Por iso, non me estraña que cada libro desta autora sexa un auténtico reto para ela mesma e para os seus lectores incondicionais entre os que me conto. Un reto honesto e intelixente para seguir acadando o interese polas súas historias, que suceden tan preto das persoas.

E An nunca defrauda. Escriba novelas “para adultos”, obras de teatro infantil ou LIX, An Alfaya non traizoa xamais o seu espírito coma escritora comprometida coa literatura.

Todo isto serve para O fío vermello, a súa última novela, aparecida na colección Merlín de Edicións Xerais de Galicia, con ilustracións de Fran Bueno.

Carlo e Nicola son dous irmáns inseparables aos que lles gusta pescudar no firmamento, sobre todo a choiva de estrelas da noite das Perseidas.

Pero cando Nicola, o maior, se alista no exército profesional, as cousas van volverse moi negras para Carlo que o adora.

Nese intre, comeza a rebeldía, a oposición do pequeno a todo aquilo que non comprende e que lle desgusta. E toma unha decisión moi firme: pecharse na terraza ata que Nicola regrese.

Dende este punto, desenvólvense unha serie de situacións que se moven entre a aventura, a esperanza, a consecuencia dos actos, a amizade e a tenrura. Importante en todo isto será a presenza da avoa Natividade, que inventará un xogo baseado no vello caderno de astronomía do seu pai, o bisavó de Carlo, para chamar a atención do rapaz e de Elisabeta, unha enxeñosa amiga do seu neto.

E será a Elisabeta, a quen se lle ocorra unha magnífica idea, a partir dun fío vermello de perlé, que permitirá unha certa flexibilidade na actitude de Carlo.

Unha novela, unha vez máis, de personaxes. Uns personaxes, por certo, moi vivos dentro da historia. Unha historia equilibrada que nos fai pensar.

Ilustración de Fran Bueno.

Carlo e Nicola representan o amor fraternal.

Melchor e Margarida, a esperanza, a teimosía, a superación.

Elisabeta, o enxeño e a amizade sincera.

E Natividade, a provocadora de aventuras, tanto íntimas como externas. A tenrura, o apoio máis próximo dadas as circunstancias, a forza das persoas maiores que dan dun xeito admirable un cariño do que están tan necesitados os adolescentes.

Ilustración de Fran Bueno.

Non vou seguir. Coido que é o público lector quen debe achegarse a O fío vermello e descubrir todo o que contén, que non é pouco.

Unha vez lido o libro e tras gozar da historia, pedinlle a An Alfaya, para Versos e aloumiños, un texto que supuxese unha reflexión persoal sobre a novela. Unha reflexión da autora que nos levase a seguir a súa palabra, a partir dese elemento chamado “fío vermello”.

E An, unha vez máis, deixounos unha liñas poéticas que nos engaiolaron.

Pura poesía. Puro compromiso. Pura literatura.

Agradecémoscho, An.

E sabemos que os lectores e lectoras deste blog-revista van gozar con este magnífico texto.

Ten moita altura.

A PROPÓSITO DE “O FÍO VERMELLO”

Íspome, e tiro dun cabo do nobelo do fío vermello que gardo nun caixón do meu mundo e vouno estendendo polas rúas, desertos, mares, currunchos inexplorados deste planeta noso, tan miúdo na inmensidade do Universo.

Teño o soño insensato

de que o meu personaxe secundario,

ese en cuxa pel me visto a diario,

Pintura de Xulio Gª Rivas

me recita un poema de rima ácrata

que me libera deste sentir tan intenso,

desta agonía de pescudar o entorno como un campo minado,

inimigo.

Ese personaxe meu, a miúdo cóntame historias escuras que eu reproduzo; dime que albisca portas pechadas que se abren cando a súa ollada asoma, impertinente, curiosa, impúdica, a través do buraco da pechadura, e ao outro lado descubre un mundo, ás veces inmundo, onde habitan outros seres, tamén personaxes secundarios, cotiáns, que nacen de min, como se eu os parise, cos que gozo e sufro, que me inducen a compartir as súas imperfeccións, que son tamén as miñas, os seus afectos e desafectos,

alentos,

inquedanzas,

Pintura de Xulio Gª Rivas

medos, moitos medos, medos infames,

dores e amores,

silencios que berran,

bocas onde agroman gritos e risos,

guiándome polo camiño deserto da páxina en branco.

Eles son os farois que alumean as presenzas noctámbulas dos meus pesadelos,

dos meus desatinos, do meu inconformismo,

os que me provocan alucinacións que transmutan desexos en palabras,

soños en barbeito sementados no campo ermo das emocións en carne viva,

en testemuñas da que son, tan feble.

A este personaxe meu gustaríalle estender un fío vermello ata onde non chegue o eco das mentiras que saen das gorxas dos poderosos, reinventando unha humanidade en sempiterna crise.

Pintura de Xulio Gª Rivas

É soñador e un tanto estúpido.

Malia o seu pesimismo conxénito, irremediable, ás veces imaxina que algo importante pode mudar, e ten a esperanza de que as xeracións vindeiras, unidas por un fío vermello, poden cambiar o rumbo de certa inercia cara á catástrofe. Mais iso só se produce no seu interior de cando en vez; na meirande parte das ocasións déixase levar pola desolación e purga as súas teimas creando mundos onde conviven personaxes secundarios, illas que se buscan na soidade do tumulto, construíndo o edificio das súas vidas necesitadas de consolo.

O meu personaxe aspira a atopar,

Un fío vermello que nos conduza polo camiño da palabra “compromiso”.

Un fío vermello que non faga do banal unha bandeira.

Un fío vermello que non esqueza os erros do pasado para evitar cometelos no futuro.

Un fío vermello que nos leve pola paisaxe que debuxa a poesía, a música,

a cor..., no Universo, onde todo é posible, ata o improbable.

Un fío vermello que recoñeza as aventuras interiores de todos nós como

o único territorio onde nacen as verdades que nos enfrontan ás nosas miserias.

Un fío vermello que ilumine á infancia, aburrida de tanta retórica adulta,

absolutamente egocéntrica e falta de autocrítica.

Un fío vermello que nos una a ti e a min…, malia as nosas diferenzas,

ou precisamente por mor delas.

An Alfaya

Ernst Lubitsch

A nosa sala de estar convértese na Sala Ernst Lubitsch as fins de semana.

Si, leva o nome do gran director, fillo dun sastre xudeu, nacido en Alemaña en 1892, que levou a cabo unha extraordinaria carreira como realizador, lonxe do seu país natal, entre os anos 1932 e 1943, cuns filmes de sólidas estruturas, principalmente comedias.

Que bo afeccionado ao cinema non lembra a extraordinaria sátira antinazi Ser ou non ser? Ou a xenial comedia sentimental O bazar das sorpresas? E Un ladrón na alcoba, Ninotchka, Unha muller para dous ou A oitava muller de Barba Azul, entre outras ?

O creador do “toque Lubitsch” ten un lugar importante no meu corazón de cinéfilo e, de aí, que poñamos o seu nome a este lugar onde vemos magníficas películas os venres, sábados e festivos.

Esta semana, tivemos “sesión continua”, rememorando os cines da miña infancia.

E cun protagonista especial: Marcello Mastroianni. Ese home que comeza a estudar arquitectura, mentres actúa no teatro universitario e que é recluído polos nazis nun campo de concentración do que consegue fuxir.

Marcello Mastroianni

Marcello Mastroianni comeza facendo papeis secundarios, pero da man de Visconti chega a se converter nun grande actor de teatro. Non tardará en chegar a ser unha estrela do cine europeo grazas aos seus traballos con directores tan sonados coma Mario Monicelli, Fellini, Antonioni, Pietro Germi, Zurlini ou Vittorio de Sica.

Eu lembro con moito cariño a súa participación en películas como A grande enchenta, de Marco Ferreri e Unha xornada particular, de Ettore Escola.

Cento cincuenta películas que fan de Mastroianni unha figura fundamental do cine de todos os tempos.

Nikita Mikhalkov

Pois ben. A sesión comezou con Oci ciornie (Ollos negros) de Nikita Mikhalkov estreada en 1987.

Fotograma de "Ollos negros".

A película, baseada en tres contos do gran Chejov, conta as aventuras e desventuras de Romano Patroni, un home de orixe humilde que remata a carreira de arquitectura e casa cunha rica herdeira e vaille contando a súa vida a un cabaleiro ruso a bordo dun barco. Con este traballo Marcello Mastroianni gañou o Premio de interpretación masculina en Cannes (1987) e o David di Donatello o mesmo ano. Un filme brillante, deliciosa evocación do máis profundo das emocións do ser humano. Cunhas imaxes preciosistas, a fita é tenra e tráxica ao mesmo tempo. Cine poético, coidado e cun Mastroianni con variados rexistros. Ben se nota o extraordinario actor de teatro que leva dentro. Conmovedora actuación a súa. Emocionounos de verdade.

Mario Monicelli

A segunda película foi I compagni (Os camaradas) de Mario Monicelli, ano 1963). Película nominada ao Oscar como mellor guión orixinal e considerada no Festival de Mar de Plata como a mellor película estranxeira e nomeada, na mesma categoría, polo Círculo de Críticos de Nova York.

Aquí, Mastroianni dá vida a un entrañable personaxe. o profesor Singaglia. Un home estraño, comprometido socialmente que leva aos obreiros dunha fábrica téxtil a unha folga. Estes homes, explotados, que sofren accidentes polo cansazo, que viven case na miseria, reivindican unha xornada de trece horas diarias, no canto das catorce que traballan. Unha redución laboral a finais do século XIX. Pero están confusos, divididos, teñen medo, non saben como orientar as protestas. Con momentos tráxicos e outros que parecen sainetes, os personaxes do filme representan as dúbidas, as eivas dos seres humanos. Hainos afoutos, covardes, ilusionados, dubitativos os máis. E o profesor Singaglia vai amosándolles o camiño da folga, o que conleva consecuencias de moi distinto signo.Maxistral, unha vez máis, a actuación de Mastroianni nunha película reivindicativa, dramática pero que non perde endexamais a luz da esperanza no futuro dos traballadores.

Fotograma de "Os camaradas".

Cinema en estado puro. Un pracer para a vista e os sentimentos. Algo que consegue reconciliarte coa vida.

Todo isto prodúcese na nosa Sala Lubitsch cada fin de semana e convértese nunha reivindicación das boas películas, esas que velas varias veces sempre che descobren algo do moito que levan gardado.

Antonio García Teijeiro

Elvira Riveiro Tobío

O primeiro libro que lin de Elvira Riveiro Tobío foi un poemario moi especial que escribiu para os cativos: Palabras brancas. Con el foi finalista do Premio Merlín de LIX no ano 2007. Interesoume moito a escritora deste magnífico poemario, a quen non coñecía. En todas as conferencias, mesas redondas ou talleres, este libro acompáñame sempre.

As casualidades da vida fixeron que coincidísemos na Universidade de Vigo, durante unhas xornadas dedicadas á literatura infanto-xuvenil. Encantoume coñecela. Pero o mundo, como se di en tantas ocasións, é un pano e, un tempo máis adiante, substituíume no centro onde eu daba clase (e sigo a dala), durante unha baixa que se prolongou máis tempo do que eu agardaba.

Coincidimos por última vez nunha mesa redonda en Compostela, a finais de 2013, falando de poesía e ensino (e moitas outras cousas) na compaña de Carlos Negro e Fran Alonso.

Interésame o que escribe Elvira. Hai en todo o que expresa unha reflexión profunda do papel que xoga, como ser humano, nunha existencia que, ás veces, a supera. Elvira non escribe poesía amable, pero vive a súa vida dunha maneira moi profunda. Todo exerce sobre ela unha presión intensa, moi intensa. Para Elvira Riveiro, penso eu, a escrita convértese nunha necesidade para rachar muros, para acadar a luz que precisa para sentirse mellor. Elvira, sigo pensando eu, sabe que coa poesía non pode cambiar o esencial, pero si sabe que lle aporta as forzas necesarias para vivir cos ollos postos nun horizonte necesario, aínda que este se atope máis lonxe do desexable.

En Compostela (2013) con Antonio G. Teijeiro, Carlos Negro e Fran Alonso.

Con Carnia Haikai, gañou a sexta edición do Premio de poesía erótica “Illas Sisargas”. Un poemario valente no que leva o amor e o erotismo polas canles máis profundas: Je suis la voyeuse: / quero ver como comes, / como nos comes. / Non deixes nada, / dicíanche de nena… / Como aprendiches! / Je suis la voyeuse: / quero vervos comer / a sobremesa.

Ou este poema dun erotismo sublime e explicitamente fondo:

Mordo os teus labios,

cada un dos teus labios:

doce abanqueiro.

Intensamente

téñote a lume lento…

e insanamente.

Métoche os dedos

en cada boca, alí,

onde tes fame.

Xa dixen que me interesa o que escribe Elvira Riveiro Tobío. Paixón, amor, desencanto, loita por sobrevivir.

Había tempo que lle pedira un texto para Versos e aloumiños.

E cumpriu.

Estivemos hai uns días en La Cuchufleta, unha cafetaría que está preto das nosas respectivas casas (outra casualidade: vive na mesma rúa onde eu nacín), e conversamos. Hora e media que pasou a fume de carozo. Falamos de poesía, do que nos rodea…Intercambiamos libros. Un pracer, a verdade.

E esta muller inqueda, con incursións na videopoesía, que crea espectáculos poético-musicais, performances; que recita en moi diversos lugares, tróuxome os seus últimos libros. O poético e entrañable, As redes de Inés, publicado na colección “Merliño” de Edicións Xerais e a obra gañadora do Premio Avelina Valladares de poesía, na súa XVII edición, Corpos transitivos,editada porEdicións Fervenza. Estes dous poemarios aparecerán proximamente nas nosas seccións “Catavento de poemas infantís” e “Escaparate poético”.

Para Versos e aloumiños, Elvira Riveiro enviounos un impresionante poema, que recita habitualmente e que non pasa desapercibido. Non é un máis. Quen o escoita pregunta onde o pode atopar. En ningures. É inédito.

Por iso é unha honra que vexa a luz no noso blog-revista. faloume del. Recibino. Fiquei emocionado. Pedinlle que nos falase algo arredor del.

E Elvira fíxoo. Expresa a complicación que para ela supón volver sobre o poema de amor. Pero ela regresa unha e outra vez porque (é certo) acredita no amor.

Compostela. 2013.

Volver ao poema de amor significa, sobre todo, “non intentar caer na cursilería, achegarse ao tema de xeito non convencional, que non soe a repetido, tentar transmitir autenticidade e un pouco da emoción que o sentimento provoca”, segundo as súas propias palabras. E engade: “Pareceume que o tratamento máis clásico do tema incide no amor eterno, no amor para sempre, na celebración do amor que durou moito tempo… Entón, un pouco para poñer o contraste fronte a boa parte da tradición literaria occidental, quixen facer un canto celebrativo dun amor que leva 3 anos (unha data aparentemente insignificante e, por insignificante, co engado das cousas pequenas)”.

Discurso clarificador e emotivo, que cativa. E continúa a poeta dicindo: “A partir de aí o poema requiriu un pouco de investigación arredor de toda caste de sucesos históricos, míticos,etc. que tivesen que ver co 3. Afortunadamente, a listaxe que saíu da miña pesquisa foi tremendamente evocadora, fermosa, variada… e deu lugar a un discurso que aúna o sorprendente e/ou ocorrente co propiamente emotivo”.

Que marabillosa maneira de expór que certos espazos dos sentimentos non teñen límites!

Que magnífico discurso poético para amosar as sendas tan variadas que existen para relacionar emocións dende diversos puntos de vista!

E remata Elvira Riveiro Tobío con estas palabras: “Por outra parte, non quería caer de ningunha maneira no concepto de amor eterno (para min o amor é eterno exactamente mentres dura), por iso ese final, un final un tanto sorpresivo no que procuro xusto iso: referirme á caducidade do sentimento amoroso, caducidade que pode ser de 3 anos, de 30 ou de 3 días”.

Sobran as palabras. Unha delicia ler esta exposición.

Así que, unicamente, nos queda ler o poema e gozar dunha poesía de enorme nivel.

Non sabes, Elvira, o moito que che agradecemos estas palabras e estes versos sublimes.

amor métrico decimal

febreiro ten trampas delicadas

que poden deixarte de improviso

Pintura de Xulio García Rivas

á porta duns labios sen amarre

poñerte no couzón e vas e entras

e ficas 3 anos suxeita no amocelo desa boca

mais ben mirado 3 anos non é tanto

á fin e ao cabo que pode pasar en 3 anos

á parte duns labios polos que ser atravesada?

se aínda un supoñer fosen 30

30 anos dan (é sabido) para unha guerra en Europa

con todo o que iso implica e non é grato facer patente baixo este título

30 para unha paz en Grecia

(digo da antiga Grecia)

comparado co trienio 30 anos xa son algo

algo aínda pequeno

limitado

pero 3 centos é outra cousa

3 centos anos xa dan para unha lúa de mel

para pouco máis en realidade

Pintura de Xulio García Rivas

(Hera e Zeus non fixeron máis ca iso nese tempo)

entón que son 3 anos?

apenas a centésima parte dunha lúa de mel

unha lilaina (eine Nichtigkeit mein Schatz para que entendas)

en 3 mil anos dálle tempo a un imperio

(exipcio por exemplo) a estender o seu poder

presenciar o seu ocaso en todo caso

durante un imperio hai ocasión para entreterse un chisco

se tal construír unhas pirámides

descubrir as bondades da escritura

facer dun río o centro do universo

por iso (en anos) 3 son un tris

algo ínfimo se pensamos en Prometeo e os 30 mil de condena coa aguia devorándolle as entrañas

Prometeo si que tivo tempo de ficar aborrecido da rocha da cadea e por extensión de toda a caste dos minerais metamórficos e aínda dos falcónidos

30 mil anos coitado Prometeo

30 mil a Idade da Pedra

todo pedra nin un único metal

fronte a 3

3 ínfimos anos coa pel estremecida

de pedra de metal de barro ardente

que pouca cousa 3 anos!

que pouca confrontados cos 3 centos mil para que xurda e se extinga toda a estirpe dos mamuts

toda a dos neandertais

deixando só rastros nos glaciares

Pintura de Xulio García Rivas

3 centos mil tamén o universo escuro

fronte a 3 anos do teu tan luminoso

e quizais non saibas que son 3 millóns

3 millóns de anos

milenio arriba milenio abaixo

o que abarca a extinción masiva do Devónico

bota contas

3 anos son un sopro

3 anos non son nada

se 30 millóns de anos é o que dura unha breve idade de xeo

dime daquela que veñen sendo 3 anos

cos seus 3 centos e pico días cada un?

se en 3 centos millóns de anos é normal que retrocedan os océanos xurdan continentes se ergan os Apalaches e o macizo da Guayana comece a vida animal e vexetal aparezan peixes e estes incluso sexan quen de mudar as súas aletas por patas e convertérense en anfibios e logo réptiles

se 3 centos millóns de anos dan para que as plantas poboen a terra para os artrópodos para os insectos para a orde dos quelonios que sorte de ridícula medida son 3 anos?

se 3 mil millóns ten a vida na terra dirías que 3 anos é un exceso?

3 anos debruzada na pradería solleira dos teus bordos

3 anos pondo nomes á brancura da tona acesa que te cingue

Pintura de Xulio García Rivas

3 apenas 3 sabendo cal é o significado certo da luz

aínda non me doen as trampas de febreiro

e dáme o corpo que sería quen de estar

quizais non 3 mil millóns pero

polo menos

3 anos máis

gozando do orbe intenso que se incendia neses labios

(ou 3 días)

Woody Guthrie

Entrei, como fago a miúdo, na libraria. É un acto case cotián.

A libraría, xunto con Elepé, vén sendo para min unha segunda casa.

Vou directamente á mesa de novidades en galego. Despois, diríxome á sección de poesía. Folleo os poemarios que me chaman a atención, leo algúns poemas, algúns versos e decido o futuro do libro en cuestión. Xa o convertín nun rito que se repite un día si e outro tamén dende hai moitos anos.

Feito isto, reviso os andeis da LIX e as diferentes mesas que amosan os títulos máis recentes das diversas editoriais. Síntome moi feliz entere libros. Case sempre deixo reservado algún título ou saio cun par deles no bolso. Non o podo remediar.

O acto lector, que se produce na miña casa en cada un dos recunchos creados para iso, resúltame un pracer difícil de expresar con palabras.

Case sen querer, estou afastándome do que quería dicir. Ou talvez non. Tanto ten. Pois facendo o percorrido habitual na libraría, cheguei aos libros da editorial Anagrama. Tras unha primeira ollada, reparei nun libro cuxo autor era Woody Guthrie. Non o podía crer. Woody Guthrie? Era o Woody Guthrie que eu admiro tanto? Era. Non tiña nin a menor idea de que este home, luz para tantos artistas comprometidos coa música e coa liberdade, que levaba tatuado na súa guitarra o lema Esta máquina mata fascistas, escribise unha novela. Veume á cabeza ese fermoso himno “Esta terra é a túa terra” e, deseguido, lembrei as súas magníficas memorias “Bound for glory”, publicadas en español por Global Rythm, co nome de “Rumbo a la gloria” na tradución de Ezequiel Martínez.

Coñecía fondamente a súa obra musical (hai ben anos que mercara un vinilo cunha selección dos seus temas máis importantes), pois, ao longo do tempo fora mercando cedés coas súas cancións, sempre tan suxestivas.

Sabía, ademais, a profunda admiración que Bob Dylan sentía por este pioneiro do folk americano (el foi quen mo descubriu) e, mesmo, coñecía as opinións ben favorables que Pete Seeger tiña sobre Woody.

Pero unha novela? Grandísima e marabillosa sorpresa. O seu título? "Una casa de tierra”, cunha edición e introdución de Douglas Brinkley e Johnny Depp! Si, si, ledes ben. Trátase do coñecido actor, que era amigo do primeiro.

Ilusioneime, tras refregar os ollos e ver a fotografía do xenial trobador. Era el! E lin por detrás que era a única novela de Woody Guthrie, rematada en 1947 e inédita ata o momento. Aínda non a rematei (estou con ela)*, pero quero salientar o feito. Segundo podemos saber (e así o vou comprobando), trátase dun retrato do “Dust bowl” americano que, coas súas tormentas de area e a súa pertinaz seca, agravou os devastadores efectos da Gran Depresión dos anos trinta.

Din os editores, Brinkley e Depp, que “Guthrie perdura coma coma a alma da cultura folk norteamericana do século XX. A súa música é a terra. As súas palabras – letras de cancións, memorias, ensaios e, agora, narrativa - son os ladrillos de adobe. É un home do pobo, polo pobo, para o pobo”.

Certeiras palabras. Podo aseguralo dende o coñecemento das súas cancións.

Douglas Brinkley

Saín feliz da libraría. E pensei, axiña, no meu fillo Antón, alá nos EE.UU. A el gústalle, sempre lle gustou, dende que o escoitou por vez primeira. Falamos ben de veces del. E de Hank Williams, de Jimmy Rodgers, de Phil Ochs, do propio Seeger, de Dave Van Ronk ou de Odetta, entre moitos outros. Estaba desexando chegar á casa para intentar localizalo através do Skype, claro. Púxenlle un correo electrónico. Conectouse e falamos. Tampouco el non coñecía a novela. Foi unha feliz descuberta. E comezou, como fai sempre que algo se lle escapa, a investigar.

Pedinlle que traducise, directamente dende o inglés, “This land is your land”, a súa canción de referencia. Comprometeuse e cumpriu.

Unhas horas máis tarde, tiña a tradución no meu ordenador.Portouse, porque Antón, que está decontino a facer cousas, ás veces é un pouco “informal” cando lle pides algo. Informal nos prazos soamente, pois non deixa endexamais de cumprir o prometido.

Velaquí a tradución:

The Dust Bowl

ESTA TERRA É A TÚA TERRA

Woody Guthrie

Esta terra é a túa, esta terra é a miña

Dende California ata a illa de Nova York;

Das fragas vermellas ás augas do Golfo

Esta terra fíxose para ti e para min.

Mentres camiñaba por esa fita de autoestradas,

Vin aí enriba ese ceo infindo;

Vin aí abaixo ese val dourado:

Esta terra fíxose para ti e para min.

Vaguei sen rumbo e seguín as miñas pegadas

Ata chegar ás areas brillantes dos desertos de diamante;

E ao meu redor unha voz soaba:

Esta terra fíxose para ti e para min.

O sol brillaba e eu camiñaba,

E abaneaban os campos de trigo e sopraban as nubes de po,

Cando se ergueu a néboa unha voz cantaruxaba:

Esta terra fíxose para ti e para min.

E no meu camiño vin un cartel

E nese cartel dicía: “Prohibida a entrada”.

Mais do outro lado non dicía nada.

E ese lado fíxose para ti e para min.

Á sombra dun campanario vin a miña xente,

Onda un posto de axuda humanitaria vin a miña xente;

Estaban alí de pé, famentos, e eu preguntei:

Fíxose esta terra para ti e para min?

Ninguén pode xa determe,

Pois camiño pola autoestrada da liberdade;

Ninguén pode xa facerme voltar atrás,

Esta terra fíxose para min e para ti.

E agora escoitamos a canción nun vídeo que contén un documento excepcional.

Comentoume, ademais, que leu no New York Times que poucos sabían da existencia da novela, cuxo manuscrito rematou en 1974 e permaneceu inédito ata estes momentos.

O escritor Douglas Brinkley soubo del cando estaba a facer unha investigación sobre Bob Dylan para un artigo que debía publicar na revista Rolling Stone.

Por outra banda, ningunha das biografías publicadas de Guthrie ata estas datas mencionou a novela, polo que Brinkley, coa axuda da Woody Guthrie Foundation e de Nora, a filla do cantante, empeñouse en buscar o manuscrito. A súa obstinación deu froitos. Acabou atopándoo e a edición de “Una casa de tierra” converteuse nun feito importante. Brinkley e Depp, bos amigos, escribiron o limiar. Ambos senten un grande interese pola figura de Woody Guthrie.

E xa que sae Bob Dylan á palestra, direi que no primeiro disco do mestre de Duluth, Bob Dylan (1962) que contén 13 temas, 11 arranxados por el e dous coa súa firma, aparece unha canción chamada “Song for a Woody” (unha evidente homenaxe ao seu venerado folksinger) na que, tomando a música de “1913 Massacre”de Guthrie e escribindo Dylan unha nova letra, podemos apreciar a admiración que por el sentía.

Johhny Depp

Sempre se dixo que o Dylan mozo, o segundo día da súa chegada a Nova York, o 25 de xaneiro de 1961, visitou un Guthrie, xa terminal, no Greystone Hospital. “Bound For Glory”impresionara a Bob e, debido á lectura das memorias, tomou a Woody Guthrie como referencia persoal e artística.

Velaquí unhas liñas deste tema:

Estou aquí, a miles de millas do meu fogar,

Camiñando por un camiño que outros homes andaron antes,

Estou a ver o teu mundo de xentes e cousas,

Oigo os pobres e labregos, princesas e reis.

Eh, eh, Woody Guthrie, escribinche unha canción,

Sobre un mundo paradoxal que dá voltas,

Que semella esfameado e enfermo, canso e roto,

Que semella estar a morrer sen ter nacido aínda.

Eh, Woody Guthrie, pero eu sei que ti sabes

Todo o que che poida contar e moito máis,

Estou a cantarche unha canción que non di abondo

Porque hai poucos homes que fixesen o que ti levas feito (…)

E podemos escoitar a canción na voz de Bob Dylan, en directo no Continental Airlines no ano 1999.

No seu libro “Crónicas, I” escribe Dylan sobre o trobador de Oklahoma: “ A miña vida cambiou para sempre o día no que me puxeron un disco de Woody (…) El captaba como ninguén a esencia das cousas. Era poético e duro á vez… O seu estilo, a maneira como a súa lingua ía debullando a letra, abatíate de costas (…) Para min foi coma unha revelación, coma se unha áncora moi pesada acabase de mergullarse nas augas dun porto…”

Curiosamente, ao mesmo tempo da descuberta desta novela, mercara eu un disco fermosísimo chamado “Woody Guthrie at 100! Live at the Kennedy Center”, no que artistas como Rosanne Cash, Tom Morello, Lucinda Williams, Judy Collins, Ani DiFranco,John Mellencamp, Donovanou Ramblin´Jack Elliott entre outros homenaxean en vivo ao máis grande cantante de folk americano.

Non podía deixar pasar este interesante achádego. Por iso dou conta del neste artigo. Por iso entra en “Versos e aloumiños” coa dignidade que este home merece.

Espero e desexo que a figura de Woody Guthrie sexa coñecida e valorada como corresponde.

Woody Guthrie é grande, moi grande.

* No momento de saír esta entrada neste blog-revista, hai dous días que rematei a novela de Guthrie.Non me defraudou. Non é unha obra mestra, dende logo, pero si a expresión dunha psicoloxía do ser humano que vive na miseria nunhas condicións humanas, laborais e familiares ínfimas. Ten tesión narrativa, uns toques eróticos, certos momentos poéticos e fai que o lector ou lectora mastigue a area que se levanta e que se una a uns personaxes trazados dende a crúa realidade.
Antonio García Teijeiro

Dende sempre, Europa ten sido un refuxio para os grandes do jazz estadounidense, dende Coleman Hawkins ata Ben Webster, pasando por Dexter Gordon, Benny Carter, Sidney Bechet e tantos outros, algúns dos cales mesmo se afincaron no Vello Continente porque atoparon alí unha audiencia receptiva á súa música. Así, tamén dende sempre, a escena jazzística europea ten producido músicos dunha enorme calidade, especialmente nas Illas Británicas, Francia, Holanda e Escandinavia: os máxicosDjango Reinhardt e Stéphane Grappelli, o máis academicista Humphrey Lyttelton, o sempiterno xigante do contrabaixo Niels-Henning Ørsted Pedersen ou o noso excelente Tete Montoliú son só algúns exemplos notables. Como viquingos musicais que somos, hoxe imos viaxar cara ao xélido norte de Europa—xélido é unicamente o seu clima, non a súa música—para descubrir a Arne Domnérus, a quen moitos chaman “o xefe do jazz sueco”, un verdadeiro mago do clarinete e do saxo tenor cunha longa carreira tanto en Europa coma nos Estados Unidos e un home que ten compartido escenario e estudio de gravación con algúns dos grandes do jazz, entre os que se atopan Charlie Parker, Clifford Brown ou Jimmy Rowles. Aí vai iso!

Nado en Estocolmo en 1924, o pequeno Arne interesouse axiña pola música, en especial polo clarinete, aínda que despois pasaría a estudar saxo tamén, e remataría sendo un mestre en ambos os dous instrumentos. Nos anos corenta, Domnérus era unha presenza constante na Expressens Elitorkester, unha banda formada, coma o seu nome indica, pola elite do jazz sueco, cuxos compoñentes ficaban á discreción (e bo gusto musical) dos lectores do diario Expressen. Mais, sen dúbida, o intre máis salientable dos seus primeiros anos como músico foi a súa aparición nun festival de jazz en París en 1949. O seu estilo cálido e cheo de swing impresionou o público aquela noite, e particularmente a un tal Charlie Parker que andaba por alí cos oídos ben abertos. Cando Bird realizou unha xira por Escandinavia pouco despois, non dubidou nin un segundo en contratar a Domnérus como acompañante, e por fortuna, temos rexistros sonoros desa colaboración.

Entre concertos en diversas partes do mundo e actuacións xunto aos mellores músicos estadounidenses cando se atopaban de paso por Escandinavia, Domnérus tivo aínda tempo para formar parte de varios grupos de jazz organizados pola radio sueca durante máis de dúas décadas, ademais de compoñer música para a televisión e o cine. Pero o que realmente lle gustaba a este home apaixonado polo jazz era o escenario, e na meirande parte dos seus concertos en vivo aparece acompañado por algúns dos mellores instrumentistas de jazz de Suecia, entre eles Lars Gullin ao saxo barítono, Rolf Ericsoná trompeta e Bengt Hallberg ao piano. O resultado é sempre unha música de indiscutible calidade, e moitas das gravacións contidas na súa extensa discografía constitúen exemplos perfectos do máis interesante que o bop escandinavo e europeo tiña que ofrecer. A súa popularidade en Escandinavia, onde o jazz ten gozado sempre dunha aceptación masiva, levouno a facer xiras polos Estados Unidos e tamén por Xapón (outro país de notable tradición jazzística) e a participar en sesións xunto a Jimmy Witherspoon e Clark Terry, entre outros. Domnérus amosou sempre un profundo interese pola música de Duke Ellington e gravou máis dun disco adicado ao Duque, pero a partir de finais dos anos setenta, a influencia dos concertos sacros de Ellington levouno mesmo a tocar e gravar en directo en diversas igrexas, ao tempo que o seu son comezou a tinxirse de influencias da música tradicional escandinava. Aínda que os seus derradeiros anos estiveron marcados por unha saúde feble, Domnérus seguiu a producir discos interesantes case ata a fin da súa vida. Faleceu na capital sueca en 2008, recoñecido como un dos grandes do jazz europeo e como unha das inspiracións para as novas xeracións de músicos de jazz escandinavos, cunha obra sólida tras de si que paga a pena descubrir.

E para facelo, o mellor lugar para comezar é o que os criticos salientan como o seu mellor traballo: Jazz at the Pawnshop. Rexistrado en 1977 no Pawnshop Club de Estocolmo, este disco representa un dos puntos máis álxidos da carreira de Domnérus, ilustrando o seu estilo persoal, a metade de camiño entre o swing e o bop, mesturando composicións propias con clásicos coma “Limehouse Blues”, “Lady Be Good”, “Stuffy” ou “Everything Happens to Me”. O noso home amosa o seu virtuosismo ao clarinete e ao saxo tenor, e está acompañado por Bengt Hallberg ao piano, Lars Erstrand ao vibráfono, Georg Riedel ao contrabaixo e Egil Johansená batería. Todos eles gozan de espazo para improvisar, con abundantes solos ben imaxinativos e sorprendentes, diante dun público sempre respectuoso e entusiasta perante o que está a presenciar no pequeno club. O disco vendeu máis de medio millón de exemplares (podo adiviñar xa a expresión de incredulidade na faciana de quen estea a ler isto, pero podo asegurarvos que non, que Domnérus non participou nunca no Festival de Eurovisión e que ningún dos compoñentes de ABBA fai un cameo no disco; é só que, como sabemos, “Sweden is different”) e levou á discográfica a editar máis elepés procedentes destas sesións en vivo. Todos eles están recollidos nunha caixa de tres CDs e un DVD publicada en 2009 por Proprius Records co gallo do trixésimo aniversario destas gravacións xa lexendarias. Este é o punto de partida perfecto para quen desexe entrar no universo musical de Arne Domnérus, unha viaxe en clave de jazz que recomendo vivamente e que non ha defraudar a ninguén.

Aínda que os vídeos de Arne Domnérus non son multitude, déixovos aquí un, gravado durante un concerto en París no ano 2000, no que Arne toca “When Lights Are Low”, o clásico de Benny Carter, acompañado por Claes Crona ao piano. Unha verdadeira delicia!

ANTÓN GARCÍA-FERNÁNDEZ

PORTA 1

Chego a unha porta

vella, moi vella,

que non me deixa

ver a miseria.

Foto de Carmen Corbal

Sei que non abre.

Sei que tras dela

a porta agocha

tristes promesas.

Porta que agocha

mudas conversas.

Muros das sombras.

Voz de madeira.

Eu xa non peto.

Sento na beira

por se algún día

saen as verbas.

PORTA 2

Foto de Carmen Corbal

A muller procuraba

unha tregua

que as infinitas horas de traballo

nas distancias imposibles

lle negaban dende sempre.

Apoiou o seu corpo

na porta

do silencio

e tivo a amarga sensación

de que o seu corpo

cansado

non era quen de atravesar

o limiar

acougo.

Porta 3

Leo uns versos de X. Antón L. Dobao:

Foto de Carmen Corbal

“Traio no peto a Tom Waits

e no corazón

leguas de cervexa, xenebra e whisky.”

Reflexiono.

Fico en silencio.

Releo os versos.

Evoco a voz áspera

cavernosa

de Waits.

Embarco nela.

Escribo:

Traio no peto silencios

mutismos que sopran no vento

Veño dunha terra despoboada

onde choven voces cansas

e berros de metralla

Chego diante da aldraba

lembro a Bob Dylan

e convénzome

de que non vou

petar endexamais

nas portas da terra

nin nas portas do ceo

Nin sequera nas portas de Dylan

Bob Dylan e Tom Petty cantan a fermosísima canción "Knockin´on heaven´s door"